Gorzkie żale to forma pobożności praktykowana jedynie w Polsce. Można je zdefiniować jako śpiewane rozmyślanie o Męce Chrystusa oraz o cierpieniu towarzyszącej Mu Matki Bolesnej. Nabożeństwo odprawiane jest niemal w każdym polskim kościele w niedziele Wielkiego Postu, a niejednokrotnie także w pierwsze trzy dni Wielkiego Tygodnia.
Praktyka ta narodziła się w środowisku Misjonarzy św. Wincentego à Paulo, zgromadzenia związanego z kościołem pw. św. Krzyża w Warszawie, a szczególnie w Bractwie Miłosierdzia św. Rocha. Nowe nabożeństwo zastąpiło zwyczaj – praktykowany w ważniejszych kościołach – śpiewania po łacinie ewangelicznej Passio. Bractwo św. Rocha podjęło już w 1698 roku wysiłki stworzenia własnego nabożeństwa pasyjnego, lecz dopiero w 1707 roku powstała znana nam wszystkim wersja, która została zatwierdzona przez władze kościelne w Warszawie, a następnie przez Stolicę Apostolską.
Ustalony schemat nabożeństwa obejmował: wystawienie Najświętszego Sakramentu po nieszporach, śpiew Pobudki, zapowiedź intencji przez celebransa, śpiew Hymnu, Lamentu duszy nad cierpiącym Jezusem oraz Rozmowy duszy z Matką Bolesną. Po odśpiewaniu trzech części kapłan wygłaszał kazanie, po czym następowała procesja z Najświętszym Sakramentem i błogosławieństwo.
Nabożeństwo Gorzkich żali jest nabożeństwem szczególnym – powstałym w Polsce – bogatym w treść teologiczną i niosącym w sobie ogromny ładunek ekspresji. Wszystko po to, aby jego uczestnik mógł duchowo zjednoczyć się z cierpiącym Panem.

(fragmenty tekstu: o. dr Kamil Paczkowski OFM, Gorzkie żale jako wyraz polskiej pobożności pasyjnej, w: Akademickie Gorzkie Żale)

Nasz cel

Cel Akademickich Gorzkich Żalów to ukazanie na nowo piękna tego typowo polskiego nabożeństwa. Naszą intencją jest, aby to nabożeństwo nie stało się tylko koncertem znanych i cenionych muzyków, ale by ukazało na nowo fenomen polskiej pobożności pasyjnej. Podczas każdej z edycji Akademickich Gorzkich Żali każdy wierny może włączyć się w śpiew, gdyż linia melodyczna i tekst zostają tradycyjne. Jednocześnie dzięki zaangażowaniu tak wielu muzyków mamy nadzieję, że wszystkie aranżacje poruszą do głębi każdego.
Zależy nam, by Akademickie Gorzkie Żale stały się miejscem spotkania z Bogiem kochającym człowieka. Na honorowym miejscu znajduje się On, Jezus Chrystus, pod pokorną postacią chleba. Nie chcemy, aby wydarzenie to przerodziło się w koncert czy sakralne „show”. Naszym zamiarem jest tworzenie przestrzeni, gdzie człowiek może dotknąć Boga, gdzie może poprzez niezwykle przejmujący kilkusetletni tekst odnaleźć drogę do swojego wnętrza i do zrozumienia siebie.
Akademickie Gorzkie Żale w wyjątkowo precyzyjny sposób wpisują się w duchowość franciszkańską. Św. Franciszek kładł nacisk na dwa istotne wydarzenia z życia Chrystusa: Boże Narodzenie oraz Mękę Jezusa na krzyżu. Nasze nabożeństwo pasyjne ukazuje franciszkańską miłość do Ukrzyżowanego. Franciszkański kościół klasztorny przy ul. Garbary staje się miejscem spotkania dwóch filarów duchowości biedaczyny z Asyżu. Słynny ogromny żłóbek mówiący o Bożym Narodzeniu w Wielkim Poście ustępuje miejsca dramatycznym wydarzeniom związanym z Męką Pańską.

Chrystus Frasobliwy – rzeźba

Rzeźba Chrystusa Frasobliwego towarzyszy Akademickim Gorzkim Żalom od 2012 roku (a więc od II AGŻ) i przez te kilka lat stała się ich najbardziej rozpoznawalnym symbolem. Naturalnej wielkości figura umęczonego Jezusa zadziwia realizmem, z jakim przedstawiony jest każdy jej detal. Została wykonana specjalnie na potrzeby tego wydarzenia przez pochodzącą z Obornik Małgorzatę Witaszak, studiującą ówcześnie na Uniwersytecie Artystycznym w Poznaniu.
Jest to przedstawienie rozmyślającej postaci Jezusa Chrystusa w pozycji siedzącej, z głową opartą na dłoni. Na Jego ciele widoczne są ślady biczowania. Ten wizerunek Frasobliwego nawiązuje do obecnego od wieków w kulturze chrześcijańskiej motywu, którego korzenie sięgają w zachodniej Europie późnego średniowiecza i żywego wtedy nurtu tzw. devotio moderna (z łac. nowoczesna pobożność). W Polsce Frasobliwy pojawił się wkrótce potem w klasztorach, zwłaszcza bernardyńskich, by stamtąd przeniknąć do licznych przydrożnych kapliczek, z których towarzyszył ludziom w ich codziennych troskach. Przedstawienie to stało się niezwykle popularne w sztuce ludowej, prawdopodobnie ze względu na szczególne podkreślenie ludzkiej natury Jezusa, bliskiej każdemu człowiekowi. Według niektórych badaczy ukazuje ono moment na Golgocie tuż przed ukrzyżowaniem, choć można je także interpretować jako symboliczne streszczenie całej Męki Pańskiej.

(fragment tekstu: Frasobliwy, w: Akademickie Gorzkie Żale)